نیشکر(کاشت،داشت،برداشت) :

نیشکربانام علمی Succharum officineram گیاهی چندساله وتک لپه ازخانواده غلاتPoaceae وجنس Saccharum است.چندین گونه ازآن موردکشت وکارقرارمی گیردکه مهمترین آنهاOfficinarum است.نیشکردارای رشدرویشی بالایی است که درمناطق گرم ونیمه گرم قابل کشت است.نیشکرنیازمندآب فراوان وگرمای زیاد وزمستان ملایم است که این شرایط درخوزستان یافت می شود.

مرفولوژی نیشکر:

ریشه : درنیشکر3نوع ریشه وجوددارد:

1- ریشه های سطحی : این نوع ریشه دارای انشعاب زیادی هستندوطول آنها50تا200سانتیمترهستند.

2- ریشه های میانی :نقش این ریشه هاتثبیت گیاه می باشدودارای سرعت رشدزیادی هستندوعمیق ترازریشه های سطحی هستند.

3- ریشه های عمیق :این ریشه هابطورمستقیم درخاک فرومی روندوتاچندمتری عمق خاک نفوذمی کنند.

ساقه: ساقه نیشکربه شکل استوانه وتوپروازگره ومیانگرتشکیل شده است که ذخایرساکاروزبیشتردرقسمت های مرکزی وپایینی ساقه می باشد.طول ساقه از2تا6متراست.نیشکرقدرت پنجه زنی فراوانی دارد.حداکثرپنجه زنی حدود3تا5ماه پس ازکشت صورت می گیرد.هربوته نیشکرمی تواندبین 5تا50عددپنجه تولیدکند.

برگ : برگ هادردوطرف ساقه بطورمتناوب قرارگرفته وازمحل گره هاخارج می شوندهربرگ ازدوقسمت پهنک وغلاف تشکیل شده،برگ های نیشکردارای زبانک وگوشوارک می باشد تعدادبرگ های سبزبرروی هربوته درحدود6تا12متغیراست هربرگ مسئول پرکردن میانگره وذخیره قنددرآن میانگره است.حالت زبری برگ هابخاطروجودسیلیس درآنها است.برگ هابسته به نوع واریته دارای زوایای متفاوتی می باشند.درهرگره سه جوانه وجودداردکه یکی مولدریشه،یکی برگ ودیگری مولدساقه(غیرفعال)است.جوانه مولدریشه درمقابل نورغیرفعال است.

گل : نیشکر پس ازرشدکامل ساقه بعداز12تا24ماه اگردرشرایط شب های گرم، هوای مرطوب وبارندگی زیادقرارگیردجوانه گل درانتهای ساقه بوجودمی آید.گل آذین نیشکرخوشه ای مرکب،بطول 30تا100سانتیمتراست.بذرنیشکرگندمه یاکاریوپس(عبارتست ازیک دانه دربین دوگلوم است) است.بذرنیشکرازنظراقتصادی وتکثیراهمیت چندانی نداردولی درکارهای اصلاحی نیشکرحائزاهمیت است. درایران نیشکردرهیچ فصلی ازسال به گل نمی رودحتی اگردوسال یابیشتربدون برداشت درزمین بماند.

کاشت : 

گیاه نیشکرتاحدودی به شوری حساس است.این حساسیت به ویژه درمرحله جوانه زنی نسبت به شوری خاک وآب افزایش می یابد.نیشکردرخاک های سبک وسنگین زراعت می شودولی بهترین خاک برای زراعت آن خاک لومی متوسط است.بهترین PHخاک،PHخنثی است ولی درPHهای 4/5-8/3نیزرشدمی کند.

تهیه زمین:نیشکربه دلیل داشتن ریشه های عمیق وتوسعه یافته به خاکی باعمق کافی ونفوذپذیروتهویه مناسب نیازدارد.

عملیات آماده سازی زمین شامل مراحل ذیل است :

به منظورکشت نیشکر،اراضی که دارای شوری بیش از3میلی موس برسانتیمتراست اقدام به شورزدائی می کنند. سپس ماخارزمین برای جلوگیری ازکلوخه شدن اراضی انجام می شود. درادامه زیرشکن نوبت اول به عمق 60تا70سانتیمتربه منظورشکستن طبقات تحت الارض جهت نفوذپذیری وزیرشکن نوبت دوم برای جلوگیری ازکلوخی شدن خاک که بامرحله اول زاویه 45درجه دارد.دیسک زنی به منظورخردکردن کلوخ هاونرم کردن خاک معمولادردونوبت دیسک سنگین ودیسک سبک به اجرادرمی آید.ماله کشی به منظورتسطیح زمین وازبین بردن پستی وبلندی هادردونوبت که ماله کشی اول بازاویه 45درجه باجهت فاروهاونوبت دوم درامتدادجهت فاروهاباشد. تسطیح جهت شیب بندی مناسب زمین جهت سهولت عملیات آبیاری انجام می گیرد.عملیات فاروئینگ  (Furro wing)یاجوی وپشته سازی به منظورکاشت قلمه صورت می گیرد.کوددهی پایه به منظورتامین فسفرموردنیازگیاه ،کودهای حاوی فسفردرکف فاروپخش می گردد

زمان کشت نیشکردرشرایط آب وهوایی خوزستان ازنیمه دوم مردادلغایت اواسط مهرماه است.کشت نیشکردرکلیه مناطق نیشکرخیزازجمله ایران به دوروش دستی ویاماشینی انجام می شود.تکثیرنیشکربوسیله قلمه صورت می گیرد.تهیه قلمه ازمیان مزارع کشت جدید (Plant)یامزارع راتون اولیه که دارای شرایط مناسب هستندصورت می گیرداین مزارع بایددارای رشد کافی ویکنواخت وعاری ازعلف های هرزوآفات وبیماری هاباشند.هرقلمه حداقل دارای سه جوانه سالم باشد.طول هرقلمه درسیستم دستی حدود 50تا60 سانتیمترباشد.محل مناسب قطع ساقه نیشکرجهت قلمه، حدفاصل دوگره است معمولاقلمه ها پس ازبرش دردسته های 50تایی بنام پاندل بسته بندی شده وبلافاصله بامحلول قارچکش جهت پیشگیری ازشیوع بیماری هاضدعفونی می شوند.نکته قابل توجه برای حفظ کیفیت قلمه ها،کوتاه بودن زمان قطع ساقه وتهیه قلمه تازمان کاشت آن درزمین است .برای هرهکتار زمین حدود15تا20 هزارقلمه موردنیازاست.درروش کاشت دستی، قلمه هاتوسط کارگران درکف فاروهاکه قبل ازعملیات کشت،توسط دستگاه جوی وپشته سازایجادمی شودقرارداده می شودوسپس باعملیات ماشینی دیسکاورینگ،یک لایه خاک به عمق5-10سانتیمترروی قلمه هاقرارمی گیرد.پس ازکاربردعلف کش های پیش رویشی بلافاصله مزرعه آبیاری می شود.دربرخی موارد،قلمه بصورت کاملامکانیزه وبااستفاده ازدستگاه کارنده(پلانتر)کشت می شوند.دراین روش قلمه های نی بصورت دوردیفه و(Over lap  )کاشته شده وروی آن 3 الی 5 سانتیمترخاک پاشیده می شود.

داشت : 

 عملیات داشت شامل : آبیاری، کوددهی، علف کشى  (pre-Emergence) ، دفع آفات و هلینگ آپ مى باشد  . 

آبیاری:نیشکرگیاهی است که درطول دوره رشدبه آب فراوان احتیاج داردونسبت به کم آبی فوق العاده حساس است.نیازهای آبی باتوجه به میزان ومرحله رشدی نیشکرفرق می کند لذا دورآبیاری ثابتی ندارد.درمزرعه تازه کشتPlant)  )دریک دوره کاشت تابرداشت 28تا30 نوبت آبیاری می شودومزرعه راتون 23(Ratton) تا25 نوبت آبیاری نیازدارد.درزراعت نیشکرآبیاری اول ازاهمیت خاصی برخوداراست وبلافاصله پس ازکشت صورت می گیردزیرااگررطوبت لازم درخاک تامین نشودممکن است قلمه هابراثرتنفس وازدست دادن آب پلاسیده شوندوبه دلیل کاهش جوانه زنی وتعدادساقه درهکتار،عملکردکاهش یابد.فاصله دورآبیاری درآب دهی اول تاسوم6تا7روز،درنوبت های بعدی این فاصله به مروربیشترمی شود.ازفروردین ماه باگرم شدن هوافعالیت آبیاری بیشتری می شودوفاصله آبیاری بدلیل رشدسریع وگرمای هواکمترمی شودبطوریکه اگرفاصله آبیاری دراسفندماه 20روزه می باشددرتیرومردادماه به6تا7روزخواهیدرسیدودرشهریورماه باکاهش دمافاصله آبیاری بیشترمی شود.

نیازکودی: نیشکرنیازغذایی بالایی داردو بیش ازهمه عناصربه ازت نیازدارد.ازت بدلیل اینکه باعث رشدرویشی ساقه نیشکر می شودتاثیرزیادی درعملکرددارد.کودازت دردومرحله برای گیاه استفاده می شود.زمانی که گیاه علفی ودرمرحله پنجه زنی است ومرحله بعد،درفازرشدیازمانی که گیاه واردمرحله ساقه دهی می شود.بعدازبرداشت وبرای رشدمجدد درمزارع راتون میزان کودازته مصرفی بدلیل فشردگی خاک بایدبیشترباشد.نیشکرگیاهی پتاسیم دوست است.این عنصربرای ازدیادقندمفیداست درمزارع نیشکرخوزستان بدلیل اینکه خاک هاکمبودپتاس ندارنداین کودمصرف نمی شود.فسفردرتوسعه ریشه هاواستحکام ساقه موثراست.این کوددرزمان کاشت بصورت یکجاونواری مصرف می شود.

کنترل علف های هرز: درابتدای رشدمزارع نیشکرمبارزه باعلف های هرزمهم است. رقابت علف های هرزدراوایل فصل رشدزیان بارتروعمده خسارت ازطریق کاهش تراکم ساقه است. دوره بحرانی کنترل علف های هرزدرنیشکرچهارماه است . باافزایش ارتفاع نیشکروقدرت پنجه زنی بالااز رشدعلف های هرزجلوگیری می شود.علف کشهای قبل از سبز شدن مانند آترا زین می تواند علفهای هرز را بین 4 تا 12 هفته پس از کاشت ( بسته به شرایط ) کنترل نماید . پس از هر برداشت نیز می توان این علف کش را بین ردیفها پاشید . 

آفات نیشکر:کرم ساقه خوار(Sesamia spp)  آفت مشترک ذرت ونیشکرازشایع ترین آفات موجوددرمزارع نیشکراست.این حشره بصورت حشره کامل ولاروخسارت خودرابه مزرعه واردمی کند.دربوته های آلوده به کرم ساقه خوارنیشکر،مریستم انتهایی ساقه زردوخشک شده وباعث ازبین رفتن قسمت های هوایی گیاه می شود.درحال حاضردرکشت وصنعت های نیشکرخوزستانبرای مبارزه بااین آفت ازنوعی زنبوربنامTelenomus.sp  استفاده می شود.بارهاسازی این زنبوردرمزارع آلوده ،زنبورباعث پارازیته کردن تخم این آفت شده ومانع ازتکثیروگسترش کرم ساقه خوارمی شود.سوسک ریشه خوارنیشکر (Pentadon Idiota ) نیزازآفات عمده مزارع نیشکراست.این حشره درخاک تخم ریزی می کندولاروبمدت 6تا7سال درخاک زنده می ماند.این لاروهاقسمت های ریشه وطوقه گیاه راموردتغذیه قرارداده وباعث زردشدن وپژمرده شدن گیاه ونهایتامنجربه خشکیدن بوته هاوساقه های آلوده می شود.

ازدیگرآفات مزارع نیشکرمی توان ملخ آسیایی،کنه نیشکر،موریانه،موش ورامین وگرازرانام برد.

بیماری های نیشکر: دربین بیماری های نیشکردرایران، بیماری سیاهک ساقه نیشکروبیماری موزائیک نیشکروکوتولگی راتون نیشکرازاهمیت بیشتری برخورداراست.واریته های مختلف نیشکرحساسیت های مختلفی نسبت به بیماری هادارند.استفاده ازارقام مقاوم،درمبارزه برعلیه بیماری های نیشکرازاهمیت خاصی برخورداراست.

هلینگ آپ: در مزارعی که نى در کف جوى کشت شده است در مرحله رشد گیاه نیشکر (30تا40 سانتى متری) با عملیات هلینگ آپ(روی پشته بردن) جاى جوى و پشته عوش شده و نى بر روى پشته قرار مى گیرد این امر باعث سهولت در آبیارى و حرکت مناسب آب در فارو شده و عملیات آبیارى با بازده بالاترى صورت مى گیرد. همچنین در زمان برداشت نیشکر کف برى بهترى توسط ماشین هاى برداشت (Havester) انجام مى گیرد.

برداشت :

سال اول برداشت از مزرعه را Plant و سالهاى دوم الى پنجم را Ratton مى نامند.برداشت نیشکرزمانی صورت می گیردکه مقدارقندذخیره شده درساقه به حداکثرمیزان خودرسیده است که دراین زمان معمولابرگ های پایینی خشک شده وبیشترقسمت سرنیشکرسبزمی باشد.درشرایط اقلیمی خوزستان زمان برداشت نیشکراز15مهرماه شروع وتاپایان اسفندماه ادامه دارد.نیشکربرای رسیدن کامل ،به یک دوره خشک قبل ازبرداشت نیازدارد. برای رسیدن کامل یک ماه قبل ازبرداشت ،آبیاری رابطورکلی قطع می کنندتارشدگیاه متوقف شود.قطع آب فرصتی برای ذخیره سازی موادقندی درساقه بوجودمی آید.تجمع ساکاروزدربافت های ذخیره ای نیشکربیشتردرطی آخرین مرحله رشدورسیدگی صورت می گیرد.

برداشت نی به دوصورت دستی وماشینی صورت می گیرد.درنی بری دستی ابتدابرگ هارابرای سهولت برداشت،آتش می زنندسپس برداشت می کنند.نی بری دستی بوسیله کارگروابزاری بنام قمه انجام می شود.دربرداشت دستی کف بری نی هاحائزاهمیت است چنانچه هنگام برداشت، نی هاازسطح زمین قطع نشودهنگام بازروئی درصدکمی جوانه می زند.

برداشت ماشینی بوسیله دستگاه  Havester صورت می گیرد.این ماشینها ساقه را از سطح زمین بریده و رأس ساقه را قطع کرده و سپس تمام ساقه را به قطعات 50-60 cm تقسیم نموده و محصول را بار می کنند. دستگاههای جدیدتر عمل برگ زنی را هم انجام میدهد.بعدازبرداشت،نی هابوسیله کامیون های سبدداربه کارخانه حمل می شود.ساقه هابایدبه سرعت بارگیری وبه کارخانه حمل شودزیرادرغیراین صورت دراثرتماس باهوا،خلوص شیره قندپایین می آید  . 

عملیات بازرویی :

نیشکرگیاهی چندساله است امابسته به شرایط 4تا5 سال برداشت آن اقتصادی است وپس ازهربرداشت نیازبه کشت مجددقلمه نیست.چون بقایای سال قبل وجوانه های زیرخاک که باقطع گیاه ازارتفاع معین وآبیاری وکودازته تحریک به رشدمی شوند، فعال شده ورشدخودراآغازمی کندوتاسال بعدآماده برداشت می شود .این حالت را Ratton cropping گویند. برای مزراع نیشکرراتون رامعمولاتاسال پنجمR4 انجام می دهندوپس ازآن مزرعه راشخم زده اقدام به کشت قلمه می کنند درهرمزرعه بعدازبرداشت وحمل نیشکر،برای فعالیت های مجدد به عملیات بازروئی نیازداردتابرای سال بعدآماده شود.درعملیات بازروئی چنانچه بعدازبرداشت نیشکر،برگ ونی باقی مانده ازسطح مزرعه جمع آوری و سوزانده می شود.سپس توسط ساب سویلرسبک روی تمام پشته هاساب سویلرراتون انجام می شود.عملیات زیرشکنی سبک دربین ردیف های  کاشت باعث ازبین رفتن فشردگی پشته هاوازدیادعمق خاک زراعی وافزایش مقدارتخلخل خاک مزرعه برای تسهیل عمل آبیاری ونفوذآب درزمین وتسریع درفعل وانفعالات شیمیایی درطبقه زیرین خاک و هرس ریشه وتحریک آن به رشدوایجادریشه های جدیدمی شود.فرم دادن مجددوترمیم پشته هابه کمک دستگاه دیسک فرم دهنده ودرصورت نیاز،کودپاشی مکانیکی وعملیات سم پاشی به منظورمبارزه باعلف های هرزودرآخرنهرکشی وآبیاری صورت می گیرد.

محصولات نیشکر:                     
ساقه نیشکردارای90درصدعصاره و12تا17درصدساکاروزاست.ازهرتن ساقه نیشکرحدود85تا110 کیلوگرم قنداستخراج می شود. پس از آنکه قند یا عصاره موجود در ساقه نیشکر در عملیات آسیاب استخراج گردید مواد سلولزی ساقه، باگاس یا تفاله نام دارد که یکی از فرآورده های فرعی و با اهمیت نیشکر است که از آن در صنایع مختلفی مانند مقواسازی، کاغذسازی،فیبر،نئوپان و تهیه صابون و ... مورداستفاده قرارمی گیرد. ازدیگرمحصولات فرعی نیشکرملاس است.ملاس باقیمانده شربت غلیظ شده وتیره رنگ نیشکر است که امکان استخراج مواد قندی آن وجود ندارد. از ملاس برای تهیه الکل صنعتی، اسیداستیک،اسیدسیتریک، استن، کود و خوراک دام و غیره استفاده می کنند.